از مکتب خانه تا مدرسه/قطره
«این کتاب بیان این نکتۀ کلیدی است که آنچه امروز هستیم بر مبنای همه رویدادهایی است که از گذشتههای دور تا دوران معاصر بـر مـا و بـر سرزمینمان گذشته است. سعی کردهام در این اثر طومارهـای گذشـته را بـا نظمی نوین بیان کنم تا خواننده نیز بتواند چشمانداز آینده را در حد توانـایی خود جستوجو و پیشبینی کند. در واقع این کتاب نگاهی گذرا و خلاصـه به فرهنگ و نظامهای آموزش و پرورش ایران از دیرباز تا پایان دورۀ پهلوی همراه با معرفی مختصر از اندیشمندان تأثیرگـذاری اسـت کـه از سختیها نهراسـیدند و در سـرزمینی کـه همـواره دسـتخوش ناآرامیهـا، یورشهـا و بیعدالتیها بوده است، توانستند با اندیشهها و کارهایشان راه را بـرای مـا مردمان امروز و نسلهای آینده تا حدود زیادی هموار کنند، به عنـوان نمونـه میرزاحسـن رشـدیه کـه بارهـا او و معلمـانش را تهدیـد کردنـد و یـازده بـار مدرسههایی را کـه او بـا دشـواری میسـاخت، ویـران کردنـد، امـا او از پـا ننشست و من به سهم خود فکـر مـیکنم کـه همـۀ تحصـیلکردگان ایـن سرزمین به این انسان بزرگ مدیون هستیم.»
اثر حاضر از رهگذر یازده فصل با عناوین زیر، به تاریخ آموزش و پرورش در ایران و شیوههای آموزشی در گذشته میپردازد:
فصل اول: وضعیت جغرافیایی، اجتماعی و سیاسی ایران پیش از اسلام
فصل دوم: آموزش و پرورش در ایران باستان
فصل سوم: شیوههای تعلیم و تدریس در قرنهای نخستین پس از اسلام
فصل چهارم: مکتب و آموزش مکتبخانهای
فصل پنجم: حکومت سلسلههای ایرانی پس از اسلام
فصل ششم: دورۀ غزنویان، سلجوقیان، تأثیر مخرب نظامیهها، حمله مغولها به ایـران و اثرهای ناگوار آن
فصل هفتم: چکیدهای دربـارۀ قـرون وسـطی و آغـاز رنسـانس در اروپـا و همزمانی آن بـا سلسلۀ صفویان در ایران
فصل هشتم: سلسلۀ صفویان، آموزش و پرورش دردورۀ صفویان و دلایل انقراض صفویان
فصل نهم: وضعیت ایران پس از صفویه تا روی کار آمدن قاجارها
فصل دهم: انقلاب مشروطیت
فصل یازدهم: اواخر دورۀ قاجار و همزمانی آن با جنگ جهانی اول
فصل دوازدهم: اوضاع ایران به هنگام روی کار آمدن رضاخان و آغاز سلسلۀ پهلوی