در دل گردباد/نیلوفر

گرچه دربارۀ مجمع ‏الجزایر گولاگ چیزهایی می‏ دانم، اما در ضمن مطالعۀ این کتاب، حتی برای یک لحظه علاقه‏ ام کاستی نگرفت و این شاید تا حدی به این دلیل باشد که این زن حیرت‏ انگیز در طول سرگردانی‏ های اجباری‏ اش در میان جهنم‏ های متعدد و «بهشت»های معدود هرگز حتی یک لحظه طنزش را از دست نداده و هرگز آن را به بی‏ راهه نکشانده است. این خود به تنهایی اعجاز است. و معجزۀ عظیم‏ تری که باید در برابر شکوه بی‏ حد و حصرش سر تعظیم فرودآورد آن‏ که قدرت و تحملش را، عزم و اراده ‏اش را برای بقا، حتی در وضعیت‏ های به‏ غایت نومیدانه، مدیون شعر است. به مجرد اینکه چند دقیقه‏ ای به آرامش و سکوت دست می‏ یابد، می ‏تواند نفسی تازه کند و بنشیند، دراز بکشد و نفسی عمیق برآورد، ابیاتی به ذهن و زبانش می ‏آید: آخماتووا، پاسترناک، ماندلشتام، و نیز رمان و داستان و خلاصه ادبیات ـ به عبارت دیگر، همۀ آن چیزهایی که زن روسی زمان او با خود حمل می‏ کند: مایملکی که نمی‏ توان ضبط کرد، که از تمام بازرسی ‏ها جان به در می ‏برد ـ ادبیاتی که پیش از این در سفری در گردباد اثبات کرده بود که برایش اهمیتی حیاتی دارد. ژنده پاره ‏ای بر تن و ضعیف و تحقیر شده و در حال قطع درخت در ۴۹ درجۀ سانتیگراد زیر صفر و شب‏ ها در کلبه، بر خلاف انتظار نه به ضروریاتی چون آش و نان، گرم و خشک شدن سر و لباس، که به شعر می‏ اندیشد!