درسگفتارهایی درباره فلسفه تاریخ / ثالث

مطالعه و یادگیری علم منطق دشوار است. ولی مگر منطق صوری و ریاضیات را، که مبتنی بر آن است، به راحتی می‌توان آموخت؟ با این حال بشر به خاطر ثمراتی که این کار به همراه دارد، دشواری آموختن منطق صوری را بر خود هموار کرده است. بشر باید دشواری آموختن منطق دیالکتیکی را نیز بر خود هموار کند به خاطر آن ثمراتی که آموختن دیالکتیک تاکنون در پی داشته، دارد و می‌تواند داشته باشد. زیرا دیالکتیک امکان می‌دهد امر کلی را نه همچون امر انتزاعی صرف بلکه به عنوان چنان امر انتزاعی‌ای درک کرد که حاوی تمام غنای امر انضامی است. بله، این سخت است. اما، همان‌طور که می‌دانیم، در علم راه هموار و سر راستی وجود ندارد و فقط کسی می‌تواند به قله‌های تابناک آن برسد که بدون هراس از خستگی از کوره راه‌های سنگلاخی آن بالا رود.